Ο διπρόσωπος αλλά όχι υποκριτής θεός, Ιανός.
Συναντάμε διάφορες εκδοχές και μύθους για την καταγωγή του. Μία εξ αυτών, θέλει τον Ιανό να κατάγεται από την Θεσσαλία, πριν εξοριστεί στη Ρώμη.
Αρχαίος θεός της Ιταλίας, o Ιανός, όπως και πολλοί άλλοι Έλληνες θεοί, που έκαναν «καριέρα», μετά την μετακόμισή τους από την Ελλάδα στην Ιταλία. Ίσως λόγω αυτής της καταγωγής του, δέχθηκε κατά τους μεταγενέστερους χρόνους την επίδραση της διπλής μορφής του Έλληνα Ερμή ή ίσως τον κουβαλούσε ήδη εντός του.
Δεν τον συναντάμαι σε άλλες θρησκείες. Την Ρώμη, την «κατέκτησε» δια του Ρωμύλου, αυτός τον εισήγαγε στην πόλη της Ρώμης όπου και διατήρησε την αίγλη του, μέχρι την επικράτηση του χριστιανισμού, έως και τον 4ο μ.Χ αιώνα.
Κατά την λαϊκή παράδοση υπήρξε ο αρχαιότερος βασιλιάς της χώρας και βασίλεψε κατά τον Χρυσό αιώνα του Λατίου (Latium) και θεοποιήθηκε μετά τον θάνατό του.
Αυτός πρώτος, φιλοξένησε τον Κρόνο, στη χώρα του και διδάχθηκε από τον θεό, την γεωργία και πολλές άλλες τέχνες, μεταξύ των οποίων η ναυπηγική και η χάραξη νομισμάτων. Ίσως γι ΄αυτό η μορφή του συναντάται σε πολλά νομίσματα πόλεων της Ιταλίας και ειδικά της Ρώμης, καθώς επίσης και σε πολλά μετάλλια.
Πηγή φωτογραφίας: εγκυκλοπαίδειες
Θεός των δημοσίων πυλών, από τις οποίες διέρχονταν οι κύριες οδοί στην πόλη. Ίσως γι΄αυτό αργότερα, ονομάσθηκε Janus και κάθε θολωτή θύρα. (από τη ετρουσκική λέξη Janua, που σήμαινε θύρα).Τόσο η ετρουσκική λέξη Janua, όσο και το προσωνύμιο του, ως Ιανός «Κυρίνος» (αρχικά θεός των Σαβίνων, οι οποίοι διέμεναν δίπλα στον ποταμό Τίβερη), φανερώνουν πως οι Ρωμαίοι ενσωμάτωσαν αρκετές θεότητες στο λατρευτικό τους σύστημα και επηρεάστηκαν ταυτόχρονα από τις αντιλήψεις λαών όπως οι Ετρούσκοι και οι Σαβίνοι.
«Μεγάλη πόρτα θα διαβείς!», λένε όλοι οι λαοί του κόσμου, εννοώντας κυριολεκτικά και μεταφορικά την διέλευση, την μετάβαση από μια υφιστάμενη κατάσταση σε κάποια νέα.
Τον συναντάμε στη γέννηση, στο γάμο, στο θάνατο, σε όλες τις ανθρώπινες μεταβάσεις. Όπου υπάρχει μια καινούρια αρχή, μια έναρξη, με την οποία ο άνθρωπος μεταβαίνει από μια πρότερη κατάσταση σε μία άλλη, σε μία νέα, εκεί συναντάμε πρώτο και καλύτερο το Ιανό. Νέος τρόπος ζωής, νέος τόπος διαμονής ,νέος τρόπος ύπαρξης!
Το αρχαίο Ιερό του στην Αγορά, το οποίο είχε χτίσει ο βασιλιάς Νουμάς, είχε την μορφή διπλού τόξου, και έτσι απεικονίζεται σε νόμισμα της περιόδου του Νέρωνα.
Πηγή φωτογραφίας: εγκυκλοπαίδειες
Σε όλες τις δημόσιες πύλες και διασταυρώσεις, υπήρχαν ιερά Του. Προστάτης όσων έφευγαν και όσων επέστρεφαν στην πόλη, γι΄ αυτό και σύμβολά του, το κλειδί, η ράβδος και η απεικόνιση με δύο αντιθέτων διευθύνσεων, πρόσωπό Του.
Στο Ιερό της Αγοράς, το άγαλμα του, το ένα πρόσωπό του είχε κατεύθυνση την Ανατολή και το άλλο τη Δύση, προς τις δύο όψεις του τόξου, όπως ήταν και ο ναός.
Στις μεταγενέστερες χριστιανικές εκκλησίες το Ιερό «κοιτά» πάντα την Ανατολή και η Κύρια Πύλη τη Δύση.
Λέγεται επίσης πως οι θύρες του Ναού της Αγοράς, ήταν ανοιχτές σε περιόδους πολέμων και κλειστές όταν επικρατούσε ειρήνη. Σαφής και πειστική ερμηνεία για αυτή την συνήθεια δεν υπάρχει. Ήταν κλειστές σε περίοδο ειρήνης, ίσως για να φυλάσσετε ως ακριβός θησαυρός, η ειρήνη εντός του. Παρά το γεγονός της φύλαξής της όμως και για 11 αιώνες εώς και τον 4ομ.Χ αιώνα, 10 φορές μόνο και μάλιστα για μικρό χρονικό διάστημα, έκλεισαν, οι θύρες του ιερού Του. Από αυτήν ακριβώς την συνήθεια, που κατά κάποιο τρόπο δημιουργεί σύνδεση με την παναρχαία επίσης συνήθεια των ανθρώπων , τον πόλεμο, να προήλθε λανθασμένα, ο χαρακτηρισμός του ως πολεμικός Θεός.
Το ουσιωδέστερο χαρακτηριστικό του ήταν ότι θεωρούνταν ο θεός πάσης αρχής ή έναρξης ή μετάβασης, (της ημέρας, του μήνα, του έτους κλπ), γι΄ αυτό τον συναντάμε και ως Matutinus Junonious, έχοντας ως μέρες εορτής τις Καλένδες που εορταζότανε τον πρώτο μήνα του έτους, δηλαδή τον Januarious (Ιανουάριο), εξ αιτίας του οποίου (Ιανός: Janus) ονομάσθηκε έτσι, o συγκεκριμένος μήνας. Εκτός επίσης από την 1η του Ιανουαρίου, γιορταζότανε και την 1η του κάθε μήνα.
Πηγή φωτογραφίας: εγκυκλοπαίδειες
Από το δεύτερο ουσιώδες στοιχείο του χαρακτήρα του, του αποδόθηκε το προσωνύμιο «πατέρας του χρόνου», καθώς σε κάθε είδους δέηση ή θρησκευτική τελετή, σε αυτόν πρώτα γινόταν ειδική μνεία και το όνομά του, ήταν το πρώτο στον «κατάλογο των Θεών», με δεύτερο αυτό του Δία, όπου φέρει το επίθετο Divom Deus, «θεός των θεών».
Αρχικά, όπως είπαμε, τα ιερά του ήταν δίτοξα ή διμέτωπα, αργότερα δε έγιναν τετραμέτωπα και υπήρξαν πολυάριθμα και όλα με αγάλματα, με ποιο γνωστό το επίχρυσο άγαλμα, δώρο του Αυγούστου. Δυστυχώς όμως αγάλματα των Ιερών του δεν έχουν διασωθεί και την μορφή του, την γνωρίσαμε μέσα από την απεικόνισή του στα νομίσματα και τα μετάλλια.
Αποκρυφισμός
Στην αρχαία μυσταγωγία, ο Ιανός συμβολίζει την υπέρτατη στο χρόνο, αμετάβλητη αρχή του Σύμπαντος, στην οποία το παρελθόν και το μέλλον, είναι ένα και το αυτό.
Στις εκ διαμέτρου αντίθετα βλέπουσες μορφές του Ιανού, οι μύστες βλέπανε την Αλήθεια. Με βάση την Αλήθεια αυτή, οφείλουμε αφού εμβαθύνουμε στο Παρελθόν να προχωράμε μπροστά, για να φτιάξουμε το καλύτερο δυνατό Αύριο και για να το πετύχουμε αυτό είναι απαραίτητο να στηριζόμαστε στα διδάγματα του παρελθόντος.
Ο Ιανός, όπως αναφέραμε, απεικονίζεται συνήθως με κλειδί ανά χείρας, καθώς θεωρούνταν ο θεματοφύλακας των μυσταγωγικών Αληθειών και μόνο αυτός ήταν ταγμένος να «ανοίγει» και να «κλείνει», τα μυστηριακά Άδυτα και να τα αποκαλύπτει στους ξεχωριστούς, σε αυτούς που διέθεταν την πνευματική ικανότητα, προφυλάσσοντας τα ταυτόχρονα με ζήλο από την βέβηλη περιέργεια όσων δεν μπορούσαν να τα κατανοήσουν.
Ο διπρόσωπος αυτός θεός, επ’ ουδενί όμως με την έννοια του υποκριτή, συμβόλιζε την μετάβαση από το πρωτόγονο στο πολιτισμένο. Παρουσιάζεται συνοδευόμενος και από την ημισέληνο, αντίστοιχη του θεού Ερμή των Ελλήνων και απεικονίζει τον δεσμό ο οποίος υπάρχει μεταξύ της έννοιας του χρόνου και της δημιουργού των μορφών, η οποία συλλαμβάνει μέσα της, τις μορφές, εμπνεόμενη από την παράδοση, δηλαδή την κληρονομικότητα, δηλαδή το DNA!
Στο πέρασμα των χρόνων «χάνει» τις βαθύτερες έννοιες που τον δημιούργησαν και γίνεται ένας ποιο «επιφανειακός» θεός κάτι που τον αποκόπτει από το παρελθόν του και κάνει δυσκολότερο το έργο της ερμηνείας των συμβολισμών του.
Ο Ιανός της Αλλοτροπίας
Ο Ιανός επιστρέφει στην Ελλάδα το 2011μ.Χ (αλλά λίγο νοτιότερα από τον τόπο καταγωγής του, τη Θεσσαλία) και εγκαθίσταται ως «θεός»-έμβλημα στο Μουσείο της Αλλοτροπίας, στην Αντίκυρα Βοιωτίας, με όλους τους βαθύτερους συμβολισμούς του και σημαιοφόρος 200 και πλέον δράσεων πολιτισμού, ενάρξεων και μεταβάσεων και «σφραγίζει» με δόξα και τιμή την κάθε της, επίσημη στιγμή.
Χαρακτικό: Θανάσης Νέτας
Το 2020μ.Χ αποφασίζει να μας επισκεφθεί ξανά, ως «μεσογειακός τυφώνας». Μήπως όμως απλά ήρθε να μας υπενθυμίσει με την παρουσία του, τις βασικές αξίες και αλήθειες της ζωής;
Μήπως ήρθε ως τιμωρός για τα τραύματα που προξενούμε στη φύση, με τον τρόπο που της συμπεριφερόμαστε;
Μήπως, λέω μήπως…;
Όπως κι αν ήρθε, όταν ξυπνούν οι θεοί πρέπει να αναθεωρούμε τη ζωή και τα έργα μας!
Φωτογραφία: διαδικτύου
Πηγές πληροφοριών: βιβλία
Γράφει η : Δήμητρα Παρασχαράκη,
Διευθύντρια του Μουσείου της Αλλοτροπίας.
