Πλούσια είναι η ζωντανή μουσική παράδοση της Αράχωβας όπως
διασώθηκε, στο πέρασμα των αιώνων, μέσα απ΄ το Δημοτικό της τραγούδι.
Η καλλιέργεια
του δημοτικού τραγουδιού μέσα στον Αραχωβίτικο χωροχρόνο, είχε ως αποτέλεσμα τη
δημιουργία μιας συγκροτημένης λαϊκής ποίησης, της οποίας τα κύρια
χαρακτηριστικά είναι η εκφραστική αμεσότητα, η συγκρατημένη λυρικότητα και η οργανική
της σύνδεση με το ιστορικοπολιτικό πλαίσιο της Αράχωβας.
Έτσι, το δημοτικό
τραγούδι είναι πολύ σημαντικό γιατί μας δείχνει όχι μόνο την εξέλιξη της
ελληνικής γλώσσας αλλά και τον τρόπο σκέψης των προγόνων μας, που μιλούσαν
αυτήν τη γλώσσα. Εκεί όπου δεν υπάρχει κανένα ιστορικό μνημείο, καμία γραπτή
πηγή, υπάρχει το δημοτικό τραγούδι, ο αυθεντικότερο φορέας της ελληνικής λαϊκής
κουλτούρας.
Σε μια
προσπάθεια λοιπόν, τοπικής αυτογνωσίας και αντιστάσεως στη λησμονιά του χρόνου,
θα καταγράψουμε τα Δημοτικά τραγούδια που αναφέρονται λεξιλογικά ή εννοιολογικά
στην Αράχωβα, σε αντίθεση με αυτά που τραγουδιούνται στον τόπο μας (και τα
οποία δεν εξετάζονται εδώ).
Κρίνουμε όμως
σκόπιμο να κάνουμε μια κατηγοριοποίηση των Δημοτικών μας τραγουδιών, ώστε να
γίνει σαφές το εννοιολογικό και ιστορικοπολιτικό πλαίσιο τους.
Σε επόμενο
σημείωμα, θα αναφερθούμε εκτενώς στα Δημοτικά μας τραγούδια, ανά σχετική
κατηγορία.
Έτσι τα
Δημοτικά τραγούδια που αναφέρονται στην Αράχωβα, μπορούμε να τα κατατάξουμε σε:
1.
ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ
Δημιουργήθηκαν κυρίως μετά την Άλωση της
Κωνσταντινούπολης μέχρι και το 19ο
αιώνα, ενώ τραγουδούν γεγονότα, θρύλους, κατορθώματα, εθνικές καταστροφές,
θεομηνίες, επιδρομές ληστών, πολιορκίες κ.λ.π. Δεν έχουν αισθητική αξία, παρά
μόνο μας δίνουν χρήσιμα ιστορικά στοιχεία, καταγράφοντας αντίστοιχα γεγονότα.
Το ιστορικό δημοτικό
τραγούδι, ζυμώθηκε κυρίως την περίοδο της ελληνικής επανάστασης του 1821.
Αποτέλεσε έτσι ένα πολύτιμο συστατικό της ιστορικής πορείας του τόπου,
κρατώντας ζωντανή την εθνική μνήμη και αναλλοίωτη την εθνική μας συνείδηση. Στη
συνέχεια περνώντας από γενιά σε γενιά, διαμορφώθηκε και προσαρμόστηκε σύμφωνα
με τα τοπικά χαρακτηριστικά και τις ιστορικές συγκυρίες, παραμένοντας ως
σήμερα, γνήσιο πνευματικό εργαλείο και αυθεντικός τρόπος έκφρασης του λαού μας.
Τα ιστορικά
δημοτικά τραγούδια της Αράχωβας, χρονικά μπορούμε να τα κατατάξουμε, σε τρεις
περιόδους :
Α. Σε όσα αναφέρονται στη νικηφόρα μάχη της Αράχωβας στα
1826, υπό το Γεώργιο Καραϊσκάκη, ένα απ’ τα κορυφαία γεγονότα της Ελληνικής
Παλιγγενεσίας, που ενέπνευσε τη λαϊκή μούσα, συνθέτοντας απαράμιλλα δημοτικά
τραγούδια που τόνωσαν την εθνική μας παράδοση και συνείδηση, παραμένοντας μέχρι
σήμερα αναλλοίωτα.
Β. Σε αυτά που αναφέρονται στη διπλή έλευση του βασιλιά
Όθωνα στην Αράχωβα, στα 1834 και 1845, ιστορικά γεγονότα, τα οποία αποτυπώνονται
λεπτομερειακά στα Δημοτικά μας τραγούδια, όπως σχετικά αναφέρει και ο Arnoldus Passow.
Γ.
Σε όσα σχετίζονται με τη δράση και το τέλος της ληστοσυμμορίας του διαβόητου Χρήστου Νταβέλη (1856), στο Ζεμενό Αράχωβας, όπου
έχουν καταγραφεί και τραγουδηθεί στην Αραχωβίτικη λαϊκή μας παράδοση, ξακουστά δημοτικά
τραγούδια, τα λεγόμενα Ληστρικά.
2 ΤΑ ΚΛΕΦΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ
Τα κλέφτικα τραγούδια δημιουργήθηκαν την
περίοδο της Τουρκοκρατίας, μεταξύ του
18ου -19 αιώνα και αναφέρονται στη δράση των κλεφτοαρματολών. Ανήκουν
στην ομάδα των Δημοτικών τραγουδιών που εκφράζουν τον ηρωισμό.
Το κύριο
χαρακτηριστικό των κλέφτικων τραγουδιών είναι ότι διαμορφώνονται μέσα στα
πλαίσια του χρέους και της αυτοθυσίας, ενώ η ελευθερία παρουσιάζεται ως το
κυριότερο αγαθό. Οι ήρωές τους δε φοβούνται το θάνατο αλλά τον προτιμούν από
μια σκλαβωμένη και ατιμωτική ζωή και αγωνίζονται συνεχώς, αρνούμενοι να τους
εξουσιάζουν άλλοι.
Ωστόσο, τα κλέφτικα τραγούδια αναφέρονται και
στις κακουχίες, τα παράπονα και τις ταλαιπωρίες των κλεφτών. O κύριος σκοπός τους δεν είναι να
περιγράψουν ιστορικά γεγονότα, παρά μόνο να εκφράσουν την ελεύθερη συνείδηση
του κλέφτη και γι αυτό οι ήρωες τους, δεν έχουν υπερφυσικές ιδιότητες αλλά
είναι κοινοί θνητοί που αγωνίζονται για το όλον και όχι για το μέρος, για μια
ελεύθερη ζωή χωρίς δυνάστες.
Η Αράχωβα αλλά και η περιοχή του
Παρνασσού, αποτέλεσαν
το ορμητήριο των κλεφτοαρματολών που έζησαν και ανδρώθηκαν στον αγώνα για την
ελευθερία, ενώ τα ξακουστά Δημοτικά τραγούδια γιγάντωσαν τις ψυχές των σκλαβωμένων
Ελλήνων, και παρέμειναν ως σήμερα αναλλοίωτα.
3. ΔΙΑΦΟΡΑ
ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ
Στην κατηγορία αυτή αναφέρουμε τραγούδια με θεματικές ενότητες, που δεν εντάσσονται
στις παραπάνω κατηγορίες όπως: βλάχικα, φυσιολατρικά, τραγούδια με αναφορά στο
νερό, στο θαυμασμό τρίτων για την Αράχωβα («Να ήμουν στην Αράχωβα»), στην
κοινωνική ζωή της, καθώς και σε τραγούδια του Χάρου (κάτω κόσμου), όπως
σημειώνει σχετικά ο Passow
στη συλλογή του.
4. ΤΟΠΙΚΗ ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ
Αρκετά τραγούδια αξιόλογα γράφτηκαν από
Αραχωβίτες, (Γιαννακόπουλος, Κονίτσας, Αργυρίου , Σύρος, Λιάκος κλπ), με θέματα
απ’ την Αραχωβίτικη ζωή στο διάβα των χρόνων της, μπορεί να μην υπολείπονταν
στην αίγλη των Δημοτικών τραγουδιών, ωστόσο δεν έγιναν ευρέως γνωστά, καθώς τραγουδήθηκαν
εντός των ορίων της Αράχωβας, και γι αυτό τα εντάξαμε σ’ αυτή την κατηγορία.
(Για τα
τραγούδια του Αραχωβίτη Αντώνη Σακελλαρίου, τα οποία τραγουδήθηκαν ανά το
Πανελλήνιο, θα αναφερθούμε εκτενώς σε
άλλο σημείωμα).
 |
| Δεξιά ο Γώργος Οικονόμου |
Βιβλιογραφία:
Καταγραφή
και ανάλυση των Δημοτικών τραγουδιών της Αράχωβας 2013, Γιώργος
Οικονόμου, Γιώργος Αναγνώστου
