Βρέθηκαν χρήματα για το pityokteines curvidens που νεκρώνει τα έλατα

Τα φλοιοφάγα έντομα επιτίθενται στα εξασθενημένα έλατα της Ελλάδας

Το φαινόμενο της προσβολής, κυρίως των ελάτων που ξεδιπλώνεται σε πολλές περιοχές της Ελλάδας.

Σαν... καρχαρίες που μυρίζουν αίμα στο νερό, έτσι δρουν τα φλοιοφάγα έντομα στα ελληνικά δάση: εντοπίζουν το εξασθενημένο δέντρο και ξεκινούν την επίθεση. Με αυτή την παραστατική εικόνα περιγράφει το φαινόμενο της προσβολής, κυρίως των ελάτων που ξεδιπλώνεται σε Πελοπόννησο και Ήπειρο και Στερεά Ελλάδα, ο Διευθυντής Ερευνών (Ερευνητής Βαθμίδας Α') στο αντικείμενο της Δασικής Εντομολογίας, Δημήτρης Αβτζής, ερευνητής στο Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών του ΕΛΓΟ Δήμητρα.

Μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, ο ίδιος επισημαίνει ότι σήμερα εκτυλίσσεται σε περιοχές της Ελλάδας μία περιβαλλοντική κρίση, η οποία εκδηλώνεται με την εκτεταμένη νέκρωση κυρίως ελάτων αλλά και άλλων ξυλωδών δασικών ειδών, ως αποτέλεσμα της συστηματικής εξασθένησης των δασικών οικοσυστημάτων λόγω της κλιματικής κρίσης, αλλά και της πληθυσμιακής έξαρσης εντόμων του φλοιού, που επιτίθενται όταν το δέντρο είναι πλέον αρκετά αδύναμο για να αμυνθεί αποτελεσματικά.




Έλατα υπό κατάρρευση-Πότε ξεκίνησε το φαινόμενο - Τι ξέρουμε

Η ορατή εκδήλωση του προβλήματος χρονολογείται στα τελευταία δύο χρόνια, με αύξηση σε προσβολές κυρίως ελάτων. Όμως, όπως επισημαίνει ο ερευνητής, «τα φλοιοφάγα έντομα δρουν για καιρό σιωπηλά. Όταν εμφανιστούν τα πρώτα νεκρά δέντρα, έχει ήδη γίνει ζημιά».


Το φαινόμενο είναι έντονο φέτος στα έλατα, κυρίως στην Πελοπόννησο και στην Ήπειρο, ωστόσο, όπως επισημαίνει ο δρ. Αβτζής, δεν περιορίζεται εκεί. Τα τελευταία χρόνια παρατηρούνται ζημιές και σε πευκοδάση, ενώ φέτος, μέσω του δικτύου επικοινωνίας που διατηρεί με δασικούς φορείς σε όλη τη χώρα, καταγράφονται αρκετές απώλειες, ακόμη και σε πλατύφυλλα είδη, όπως τα πουρνάρια και οι πρίνοι.

Αν και κάθε περίπτωση έχει τις ιδιαιτερότητές της, το κοινό νήμα που τις ενώνει, σύμφωνα με τον ίδιο, είναι η εξασθένηση των δέντρων, μια κατάσταση που συνδέεται άμεσα με την κλιματική κρίση: παρατεταμένες ξηρασίες, ακραίες θερμοκρασίες, μειωμένες χιονοπτώσεις και ακραία καιρικά φαινόμενα, όλα μαζί δημιουργούν συσσωρευτικό στρες στα δασικά οικοσυστήματα.

Το προφίλ του εχθρού

Τα φλοιοφάγα έντομα, σκαθάρια της υποοικογένειας Scolytinae, δρουν σχεδόν «επιχειρησιακά». Εντοπίζουν τα εξασθενημένα δέντρα, καθοδηγούμενα από χημικά ίχνη, και ξεκινούν την προσβολή. «Όταν ένα δέντρο καταληφθεί, προχωρούν στα γειτονικά διασπείροντας την καταστροφή», τονίζει.



ΚλείσιμοΤο Pityokteines curvidens, ένα από τα πιο πολυπληθή έντομα που προσβάλλει τα έλατα στην Ελλάδα, δεν είναι νέο στον τόπο μας, αφού είχε προκαλέσει ανάλογα προβλήματα και στη δεκαετία του '80. Αυτό που αλλάζει σήμερα είναι η συχνότητα και η ένταση των πληθυσμιακών εξάρσεων. «Παλιά αυτά τα φαινόμενα τα βλέπαμε πολύ πιο αραιά. Τώρα τα παρατηρούμε ολοένα και συχνότερα, και συνήθως με μεγαλύτερη σφοδρότητα», εξηγεί ο Αβτζής.

Όταν το δέντρο "φωνάζει" για βοήθεια

Λέγοντας ότι τα έντομα δεν επιτίθενται στα υγιή δέντρα, τουλάχιστον όχι αρχικά, ο ίδιος εξηγεί ότι στοχεύουν εκείνα που έχουν ήδη εξασθενήσει. Όταν όμως οι πληθυσμοί τους αυξηθούν πέρα από ένα πληθυσμιακό «σκαλοπάτι» τότε ακόμα και δέντρα με μικρή μόνο εξασθένηση μπορεί να νεκρωθούν.

«Η παλιά διάκριση σε "πρωτογενή" και "δευτερογενή" έντομα χάνει το νόημά της», σχολιάζει. «Όταν ο πληθυσμός είναι χαμηλός, τα έντομα πάνε στα πιο ευάλωτα δέντρα. Όταν όμως αυξηθούν πολύ, τότε είναι σε θέση να προσβάλουν και τα υπόλοιπα. Το δέντρο απλώς δεν έχει χρόνο να αντιδράσει», σημειώνει.

Το έλατο: «καλομαθημένο» και...ευάλωτο

Τα ελληνικά έλατα, σημειώνει ο ερευνητής, δεν έχουν τις ίδιες αντοχές με άλλα είδη, όπως τα πεύκα. Είναι δέντρα που ευδοκιμούν σε βαθιά, δροσερά, πλούσια εδάφη κι όχι σε φτωχά και ξηρά, όπου επιβιώνει το πεύκο. «Όταν λοιπόν αλλάζουν οι περιβαλλοντικοί όροι, το έλατο είναι αρκετά ευάλωτο», τονίζει.



Συμπληρώνει μάλιστα ότι η απουσία χιονιού τον χειμώνα, ένα φαινόμενο που παρατηρείται όλο και συχνότερα, στερεί πολύτιμη υγρασία από το οικοσύστημα και όπως τονίζει «ακόμη και οι ραγδαίες βροχές, αντί να βοηθήσουν, ξεπλένουν το γόνιμο έδαφος, επιτείνοντας την εξασθένηση των ριζικών συστημάτων».

Δεν είμαστε μόνοι

Το πρόβλημα δεν είναι αποκλειστικά ελληνικό και όπως σημειώνει ο κ. Αβτζής, η επιστημονική κοινότητα που ασχολείται με τα φλοιοφάγα έντομα και λειτουργεί σε διεθνές επίπεδο έχει εντοπίσει ότι στην Ιταλία, στην Ισπανία και στην Τουρκία παρατηρούνται παρόμοιες καταστάσεις σε δασικά είδη, κυρίως στις νοτιότερες, πιο θερμές περιοχές εξάπλωσης.

«Το φαινόμενο δεν είναι τοπικό. Είναι παγκόσμιο και αυξανόμενο. Πρέπει να προσαρμόσουμε την αντίδρασή μας στις νέες πραγματικότητες», τονίζει.

Τι πρέπει να γίνει - και τι ήδη γίνεται

Η διαχείριση των δασών πρέπει να επανασχεδιαστεί, με βάση τα νέα δεδομένα, λέει ο κ. Αβτζής και προσθέτει «δεν αρκεί πια να επεμβαίνουμε όταν δούμε πρόβλημα, η πρόληψη και η παρακολούθηση πρέπει να γίνουν κεντρικά εργαλεία».

Ενδεικτικά ανέφερε ότι με το που ενημερώθηκε για το πρόβλημα στα έλατα της Πελοποννήσου, τον περασμένο Απρίλιο, ο ίδιος κατέβηκε επιτόπου, κατέγραψε την κατάσταση και εισηγήθηκε άμεσα μέτρα στο υπουργείο. Όπως λέει, υπήρξε ανταπόκριση και αναζητήθηκε χρηματοδότηση για τις πρώτες παρεμβάσεις.

Αισιοδοξία με σχέδιο-Τι πρέπει να γίνει

Παρά την κρισιμότητα της κατάστασης, ο ίδιος δεν χάνει την αισιοδοξία του. «Έχουμε το επιστημονικό υπόβαθρο, έχουμε τα δεδομένα, τώρα χρειάζεται συντονισμένη δράση και προσαρμογή. Το μοντέλο διαχείρισης των προηγούμενων δεκαετιών δεν επαρκεί. Πρέπει να αλλάξει», υπογραμμίζει.

Στα βασικά βήματα που προτείνει συμπεριλαμβάνονται η απομάκρυνση νεκρής βιομάζας ώστε να μην επιτρέπεται η εξάπλωση, η αραίωση πυκνών δασικών συστάδων, για να ενισχυθεί η ζωτικότητα των δέντρων, η συστηματική παρακολούθηση πληθυσμών εντόμων, σε συνεργασία με τα δασαρχεία και η ταχεία αντίδραση όταν εντοπίζεται προσβολή.

«Το πρόβλημα μπορεί να μην είναι ορατό από την πρώτη στιγμή. Όταν όμως γίνει ορατό, η πρόκληση είναι να προλάβουμε», τονίζει και λέγοντας ότι «το ποτήρι το βλέπω μισογεμάτο», σημειώνει: «Αλλά για να μην αδειάσει, χρειάζεται σχέδιο, επιστήμη και ψυχραιμία. Και αυτό ακόμα μπορούμε να το πετύχουμε. Το φυσικό τοπίο δεν είναι χαμένο. Αρκεί να δράσουμε έγκαιρα και οργανωμένα», ξεκαθαρίζει.

Σε απάντηση της σχετικής Ερώτησης ο αρμόδιος υφυπουργός Γεώργιος Αμυράς κοινοποίησε έγγραφο της Δ/νσης Προστασίας Δασών/ΥΠΕΝ, το οποίο απευθύνεται στην οικεία Δασική Υπηρεσία με οδηγίες σχετικά με την αντιμετώπιση της προσβολής και τη λήψη μέτρων για τον περιορισμό της εξάπλωσης του φλοιοφάγου εντόμου Pityokteines curvidens. Όπως αναφέρεται, στην ευρύτερη περιοχή της ............διενεργήθηκε αυτοψία από το Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών του «ΕΛΓΟ – ΔΗΜΗΤΡΑ» παρουσία του Δασάρχη................

ΠΡΟΣ: Αποκεντρωμένη Διοίκηση ..... - Γενική Διεύθυνση Δασών και Αγροτικών Υποθέσεων Διεύθυνση Συντονισμού και Επιθεώρησης Δασών

α. Διεύθυνση Δασών....

β. Δασαρχείο ........

Θέμα: Νεκρώσεις ελάτων - Παρουσία φλοιοφάγου εντόμου Pityokteines curvidens και λήψη μέτρων για τον περιορισμό του.

Επί του αντικειμένου του θέματος, παρακαλούμε όπως άμεσα ακολουθήσετε τις οδηγίες που δίνονται στο ανωτέρω (α) σχετικό για την αντιμετώπιση της προσβολής και τη λήψη μέτρων για τον περιορισμό της εξάπλωσης του φλοιοφάγου εντόμου Pityokteines curvidens.

Σύμφωνα με το Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών, απαιτείται η υλοτόμηση και απομάκρυνση των νεκρών και προσβεβλημένων ατόμων ελάτης για να αποτραπεί επέκταση της προσβολής και κατά συνέπεια της νέκρωσης. Επίσης, η εγκατάσταση ενός δικτύου παγίδων που θα είναι εφοδιασμένες με τις κατάλληλες καιρομόνες/φερομόνες μπορεί να συμβάλει καθοριστικά στη συστηματική παρακολούθηση (monitoring) του πληθυσμού τέτοιων εντόμων, ώστε να είναι εφικτή η έγκαιρη λήψη των απαραίτητων μέτρων.

Για την κάλυψη των παραπάνω δαπανών και τη χρηματοδότηση των υπηρεσιών σας, κατόπιν σχετικών αιτημάτων σας, μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως έκτακτες πηγές χρηματοδότησης τα Επιχειρησιακά Προγράμματα του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, τα Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα (ΠΕΠ), το Χρηματοδοτικό Πρόγραμμα του Τομέα Δασών του Ειδικού Φορέα Δασών του Πράσινου Ταμείου, το ενάριθμο έργο 2014ΣΕ58400006 «Διατήρηση της υγείας και της ζωτικότητας των δασικών οικοσυστημάτων-Αποτελεσματική εφαρμογή του Κοινοτικού Φυτοϋγειονομικού καθεστώτος» (ΠΚ 2013ΣΕ08400002) του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων, καθώς και οποιαδήποτε άλλη διαθέσιμη πηγή.

Η Γενική Διεύθυνση Αγροτικής Έρευνας – Ινστιτουτο Δασικών Ερευνών αναφέρεται στα αποτελέσματα αυτοψίας σε περιοχή 

«Πραγματοποιήθηκε αυτοψία στην ευρύτερη περιοχή της κοινότητας ..... από το Δρ. Δημήτριο Ν. Αβτζή, Εντομολόγο του ΙΔΕ Θεσσαλονίκης, παρουσία του Δασάρχη .... κ..... Κατά την αυτοψία εντοπίστηκαν διάσπαρτα άτομα κεφαλληνιακής ελάτης (Abies cephalonica) που έφεραν σημάδια προσβολής από έντομα. Μετά από ενδελεχή εξέταση ιστάμενων ατόμων ελάτης που εμφάνιζαν αρχικά συμπτώματα προσβολής, εντοπίστηκαν πολυάριθμες στοές κάτω από την επιφάνεια του φλοιού , οι οποίες και είχαν τη χαρακτηριστική μορφή που έχουν οι στοές από το φλοιοφάγο έντομο Pityokteines curvidens (Coleoptera, Curculionidae, Scolytinae). Η ταυτότητα του εντόμου επιβεβαιώθηκε και από την εξέταση των δειγμάτων ενηλίκων ατόμων που εξετάστηκαν με τη βοήθεια στερεοσκοπίου στο Εργαστήριο Δασικής Εντομολογίας (ΙΔΕ, ΕΛΓΟ Δήμητρα).

Τα πολύγαμα φλοιοφάγα έντομα της υποοικογένειας των Scolytinae είναι σε θέση να εντοπίζουν δέντρα των οποίων η φυσιολογία είναι διαταραγμένη (από αβιοτικούς ή άλλους βιοτικούς παράγοντας) με τη βοήθεια αισθητήρων που φέρουν κυρίως στις κεραίες. Στην προκειμένη περίπτωση ο λόγος της διαταραχής ενδέχεται να συνδέεται με τις ιδιαίτερα ξηροθερμικές συνθήκες που επικράτησαν κατά τα τελευταία έτη, κάτι που όμως θα πρέπει να διερευνηθεί σε βάθος με τη λήψη σχετικών στοιχείων. Ο λόγος που τα έντομα επιλέγουν αυτά τα δέντρα για την αρχική προσβολή συνδέεται άρρηκτα με την επιτυχία της εγκατάστασης τους εκεί, καθώς ένα δέντρα με διαταραγμένη φυσιολογία είναι πολύ πιο ευάλωτο στην προσβολή τους. Κατά την εγκατάσταση τους εκεί, είναι σε θέση με τη βοήθεια παραγόμενων φερομονών, να προσελκύσουν ακόμη περισσότερα άτομα στο συγκεκριμένο δέντρο, πραγματοποιώντας με τον τρόπο αυτό μια μαζική προσβολή. Μετά την πλήρη προσβολή του συγκεκριμένου, μεμονωμένου δέντρου, θα ξεκινήσουν να προσβάλουν και τα γειτονικά δέντρα, καθώς πλέον ο πληθυσμός τους θα είναι αρκετά υψηλός. Με δεδομένο ότι στην περιοχή βρισκόμαστε ακόμη στο αρχικό στάδιο της προσβολής, καθώς νεκρώνονται μεμονωμένα άτομα ελάτης, χωρίς ακόμη να δημιουργούνται νεκρωτικές κηλίδες, θα πρέπει να πραγματοποιηθεί υλοτομία και απομάκρυνση των νεκρών και κυρίως των προσβεβλημένων δέντρων. Με τον τρόπο αυτό αφενός θα μειωθεί το πληθυσμιακό δυναμικό του εντόμου (το οποίο βρίσκεται κάτω από τον φλοιό), ενώ ταυτόχρονα θα ελαχιστοποιηθεί και η διαθέσιμη τροφή που θα συντηρούσε τον πληθυσμό του εντόμου. Στην περίπτωση που η απομάκρυνση των δέντρων δεν είναι εφικτή λόγω έντονων κλίσεων, θα πρέπει τα υλοτομημένα δέντρα να αποφλοιώνονται κάτι που θα δράσει αποτρεπτικά στην επιβίωση των εντόμων. Υπό κανονικές συνθήκες, η βέλτιστη στιγμή μιας τέτοιας επέμβασης τοποθετείται χρονικά κατά το φθινόπωρο μέχρι και νωρίς την άνοιξη όταν το έντομο θα βρίσκεται κάτω από το φλοιό. Με δεδομένη όμως την ανάγκη να ανακοπεί άμεσα η περαιτέρω εξάπλωση της προσβολής σε συνδυασμό ότι κατά την αυτοψία εντοπίστηκαν και κάποιες προνύμφες μέσα στις στοές θα μπορούσαν οι επεμβάσεις να ξεκινήσουν άμεσα, και να συνεχιστούν με μεγαλύτερη ένταση κατά την περίοδο φθινοπώρου-χειμώνα. Τέλος, προς την ίδια κατεύθυνση, η εγκατάσταση ενός δικτύου παγίδων που θα είναι εφοδιασμένες με τις κατάλληλες καιρομόνες / φερομόνες μπορεί να συμβάλει καθοριστικά στη συστηματική παρακολούθηση (monitoring) του πληθυσμού τέτοιων εντόμων, ώστε να είναι εφικτή η έγκαιρη λήψη των απαραίτητων μέτρων».

Επί του αντικειμένου του θέματος, παρακαλούμε όπως άμεσα ακολουθήσετε τις οδηγίες που δίνονται στο ανωτέρω (α) σχετικό για την αντιμετώπιση της προσβολής και τη λήψη μέτρων για τον περιορισμό της εξάπλωσης του φλοιοφάγου εντόμου Pityokteines curvidens.

Σύμφωνα με το Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών, απαιτείται η υλοτόμηση και απομάκρυνση των νεκρών και προσβεβλημένων ατόμων ελάτης για να αποτραπεί επέκταση της προσβολής και κατά συνέπεια της νέκρωσης. Επίσης, η εγκατάσταση ενός δικτύου παγίδων που θα είναι εφοδιασμένες με τις κατάλληλες καιρομόνες/φερομόνες μπορεί να συμβάλει καθοριστικά στη συστηματική παρακολούθηση (monitoring) του πληθυσμού τέτοιων εντόμων, ώστε να είναι εφικτή η έγκαιρη λήψη των απαραίτητων μέτρων.

Από έγκυρες δημοσιεύσεις  στο διαδίκτυο