Τα πετροκάλυβα του Παρνασσού

Τα πετροκάλυβα του Παρνασσού

Γράφει ο Παναγιώτης Γ. Δημάκης Υπεύθυνος Ιστορικού Αρχείου Δήμου Αμφικλείας – Ελατείας

Tο καλοκαίρι του 2003, ανεβήκαμε, μια καλή συντροφιά, από την Φτερόλακα, στα αλπικά υψίπεδα του Παρνασσού, μέσα από έναν κακοτράχαλο δρόμο, σχεδόν αδιάβατο, στρωμένο με αιχμηρά συντρίμματα βράχων. Φθάνοντας στα Αλκαϊτικα Λειβάδια1, ανεβήκαμε λίγο ψηλότερα και συναντήσαμε φιλική ομάδα βοσκών, που διέμεναν σ’ ένα συγκρότημα με πετροκάλυβα, κατοικίες και εργαστήρια τυροκομικά. Ας ονομάσουμε λοιπόν Λίθινο Χρονικό την εργασία αυτή για τα Πετροκάλυβα. Άλλωστε η σύνδεση των λίθων με τον Παρνάσσιο χώρο είναι πανάρχαιη, από τα χρόνια του μύθου και των ονείρων, που πέρασαν στις γενιές από στόμα σε στόμα, από τις ακατάβλητες εκείνες, γυναίκες του βουνού, που κράτησαν το γένος στα χέρια τους, και το εφοδίασαν με αυτό το απροσδιόριστο, ιδιωματικό ηθικό φορτίο, που έδωσε τους αρματωλούς και κλέφτες, τους ευζώνους των Βαλκανικών πολέμων και τους πολεμιστές στην Αλβανία. Οι λίθοι κείνται, διάσπαρτοι στον χώρο, τραχείς, αιχμηροί, αλλά και λειασμένοι με υπομονή από τα φυσικά στοιχεία, αεροχειμάρρους που εξορμούν από το Διαβολάλωνο και το Γεροντόβραχο, πάγους και χιόνια που λυώνουν. Κατά τους αρχαίους Έλληνες, ήσαν οι εν δυνάμει σπόροι, που θεία επινεύσει, έγιναν οι πρώτοι άνθρωποι στην γη μετά τον Κατακλυσμό, κατά τον μύθο του Δευκαλίωνα και της Πύρρας. Είναι αληθές, ότι η πρόνοια φωτογράφησης των διαφύλαξε τις εικόνες (φωτό 1,2,3,4), που αποτελούν ένα λίθινο χρονικό, καθώς ίσως στο σύντομο μέλλον να μην υπάρχουν καθώς ο ελαφρύς άνεμος που θρόϊζε έκανε το χορτάρι να ανατριχιάζει και να υπενθυμίζει την βοή των μελλοντικών αγοραστών του Παρνάσσιου χώρου, όπου μετεβλήθη από μαγικό χώρο, σε ατελείωτη εμποροπανήγυρη. Η λέξη-κλειδί «αξιοποίηση» πρέπει να παραλειφθεί, αφού εξαιτίας της περιήλθε ο χώρος του Παρνασσού σε αυτό το χάλι, των καταπατήσεων, αυθαιρεσιών και ευκαιριών για επιτηδείους. Οι βοσκοί, μακριά ακόμη από τις τουρι­στικές εκδηλώσεις, φιλόξενοι, απλοί ασκούσαν την πατροπαράδοτη τυρο­κομία και κτηνοτροφία, «παλαιάς κοπής», τυροκομούσαν μέσα σε βαθειά λεβέτια, το εξαίρετο γάλα, εμπλου­τισμένο με τις αρωματικές νύξεις των βοτάνων, την αύρα του βουνού και την φυσική θερμοκρασία και υγρασία, που παρείχαν τα Πετροκάλυβα και τα πέριξ σπήλαια, το μικροκλίμα και το μικροπεριβάλλον για την παραγωγή φέτας* και ψιμοτυριού*, που ωρίμαζαν στις σπηλιές και στα Πετροκάλυβα. Βρισκόμαστε στο κέντρο της Στερεάς Ελλάδος, όπου κυρίαρχος είναι «…σαν μια φρεγάδα, αρματωμένη, μπεϊλίδικη….» ο Παρνασσός. «…Όλη η κορυφή του είναι κατάξερη χωρίς δένδρα …»². Πράγματι το τοπία είναι άγριο και υποβλητικό και ζωντανεύει το καλοκαίρι από τα κουδούνια των αιγοπροβάτων που απολαμβάνουν την βοσκή, στα σπάνια βότανα sideritis raser, andropogon hirtum, urginea scilla maritima, dafne oleoides κ.α. Οι άνθρωποι εδώ συμπορεύονται και οικονομούνται, αιώνες, με τα υλικά που παρείχε ο χώρος, για την κατασκευή καταλυμάτων-πετροκάλυβων που λειτουργούσαν και ως εργαστήρια και καταφύγια. Στα χέρια τους, σήκωσαν και κράτησαν τους λίθους σαν νόμισμα, ψάχνοντας με το μάτι την πλευρά που ορίζει την αξία. Σύνθετος ενεργειακός ανθρωπογενής χώρος, όπου ακόμα λειτουργεί σαν ενδιάμεση ζώνη, που διακόπτει την άγρια φύση, με την δημιουργία μονοπατιών, που κατακερματίζουν την πλαγιά, για την κυκλοφορία ανθρώπων και ζώων, διευκόλυνε δε την εξάπλωση των φυτών με τους σπόρους. Τα Πετροκάλυβα λειτουργούσαν παλαιότερα και ως αποθήκες φύλαξης χιονιού και πάγου. Τροφοδοτούσαν δε με αρχιτεκτονικές ιδέες και τις οικοδομικές κατασκευές. Πρέπει να καταγραφή κατά το δυνατόν σύντομα η τοπική τεχνική ορολογία αν διασώζεται και αναλυτικά τα «Μαστορικά Λεξιλόγια». Το επιμύθιον είναι ότι σε ένα ταχέως μεταβαλλόμενο περιβάλλον, από τις ανθρωπογενείς επεμβάσεις, χρειάζεται πρόνοια και προστασία από τους φύλακες, των αξιοτέρων δειγμάτων της πολιτιστικής μας διαδρομής και θέσπισης κανόνων και διαδικασιών, μέσω της νομοθεσίας και της εφαρμογής της, για την διάσωσή των, όπου συμβαίνει σε ολόκληρο τον πολιτισμένο κόσμο, του οποίου είμεθα ιδρυτικό & ισότιμο μέλος.

* Φέτα Παρνασσού. Το γνωστό τυρί των Ελλήνων από την αρχαιότητα. Εδώ η φέτα έχασε το δεύτερο συνθετικό, Παρνασσού, από έλλειψη ενδιαφέροντος των εντοπίων παραγωγών για ένα μοναδικό προϊόν, όχι φέτα αλλά φέτα Παρνασσού. Ας είναι παρήγορο ότι η αναγνώριση προεκτείνεται σ’ όλες τις «Φέτες» αλλά η αβελτηρία των αρμοδίων δεν επισημοποίησεν την διεθνή καταχωρηση της στα Π.Ο.Π. προϊόντα όπως το Ροκφόρ, ή Παρμεζάνα, κ.α. πιστοποιημένα, κωδικοποιημένα προϊόντα διατροφής που είναι μερική λύση στο πρόβλημα των γαλακτοκομικών που δεν βασίζονται στην ποσότητα, αλλά στην ποιότητα, που σημαίνει ανάλογα επίπεδα τιμών που αναπληρώνουν, την διαφορά της ποσότητας – ποιότητας.

Φέτα Παρνασσού Λεξικό Μπαμπινιώτη «Τυρός- Φέτα, ιταλ. Offa –βλωμός, οffetta. Φαίνεται εδώ, ότι ίσως πρόκειται για γλωσσικό δάνειο από την ενετική περίοδο λόγω γειτνίασης με το Βενέτικο (Ναυπακτία). Λεξικόν Θησαυρός Ρωμαϊκής και Φραγκικής γλώσσας Α. Somavera Μ.DCCIX – Τυρί – formaggio – εξ ου φορμαέλλα; Σαφής η συγγένεια της λέξης. Τοma, παχύ τυρί.

Οψιμοτύρι. Πρόκειται για είδος μαλακού λευκού τυριού, με αλμυρή και υπόξινη γεύση. Ήταν το προσφάγι των θεριστάδων και τρυγητών σταφυλιών (ψιμοτύρι). Το παρήγαγαν από τα τελευταία αρμέγματα της χρονιάς όταν το γάλα είναι παχύ. Το τυρί αυτό παράγεται και αλλού στην Ελλάδα με διαφορετικά ονόματα, του Παρνασσού όμως θεωρείται γενετικά ανώτερο.

Λεξικόν Α. Γαζή 1812 – Όψιμος, όψιμως (οψέ) ο ύστερος, αργοπορικός ο μετά ταύτα, ο βραχυχρόνιος.

Λεξικόν του Σουϊδα – Όψιμον (HOM Β325) το βραδέως γενόμενον.

1. Τα Αλκαΐτικα Λειβάδια. Γ. Κρέμος (Φωκικά 3 1880 σελ. 183). Ο έγκυρος γνώστης, λόγω εντοπιότητος, γράφει «…Το δε 1678 εκτίσαντο την κατοχήν (οι μοναχοί του Αγ. Λουκά) της λαμπράς νομής προβάτων, Λυάκουρας καλουμένης ΕΓΓ 228 σε μετάφραση ταπίου Μουκατά Λεβαδείας. Πρόκειται για παλιό βοσκοτόπι της εν Φωκίδι Μονής Οσίου Λουκά τουπίκλην Στειριώτου 1880, επίσης ο Χ. Κούσουλας, Σάλωνας 1950, γράφει ότι το Αλκαϊτικο λεγόταν Λυάκουρα στηριζόμενος σε τουρκικά κιτάπια των χρόνων 1568-1678-1782.

2. Α.Φιλιππίδης Τα Περισωθέντα Έργα – Μερική Γεωγραφία σελ 72.

Φωτο 1. Απορρώγες βράχοι ολόγυρα, σχεδιάζουν εγκρεμούς και χαραδρώσεις, απειλητικοί κώνοι και αναπάντεχες καμπυλώσεις σε κρατούν σε εγρήγορση. Η σειρά από τα Πετροκάλυβα δένεται σφιχτά με το τοπίο. Η συμπύκνωση των όγκων, οι τιτανόλιθοι, χωνεύονται δημιουργικά στην σύνθεση. Εδώ ο μονόλιθος στο ανώφλι, ρυθμίζει τον κυματισμό των λίθων, με τις συμμετρικές-ασύμμετρες παραστάδες. Άραγε προηγείται ή έπεται της μνημειακής Μυκηναϊκής αρχιτεκτονικής;

Φωτο 2. Από το εργαστήρι κοσμογονίας του θεϊκού Παρνασσού, το δομικό υλικό του Πετροκάλυβου, λίθοι, που το νερό λείανε, ο άνεμος χάραξε, διαγράφονται με αρχέγονη αρμονία, αλλού με λεκέδες λευκούς και αλλού ερυθροκίτρινους αλλά και μια διάταξη άτακτη με τα σημερινά συγκριτικά μέτρα, μια σειρά από κρυφές εναλλαγές σκιάς και φωτός. Τα κτίσματα προσεγγίζουν περισσότερο το άμορφο που αγωνίζεται να συνταχθεί σε σχήματα. Ανώφλι από πουρνάρι που στηρίζουν, υψωμένα άνω χέρια, οι πορτοσιές – παραστάδες με απόκλιση. Στην είσοδο ένα καρδάρι αποκαθάρεται στον ανίκητο ήλιο, πριν επανέλθει στο σκοτεινό εργαστήρι.

Φωτο 3. Πετροκάλυβο με αύλειο χώρο. Ένα ακανόνιστο πλακόστρωτο, μια σειρά από λειασμένες πέτρες σε διάταξη, που προϊδεάζει σαν αρχιτεκτονική εξέλιξη, για τις δραστηριότητες του αύλειου περίγυρου, με τα εδώλια – θρονιά για τους θεατές που αναμένουν τα τελετουργικά δρώμενα, που θα προβάλουν από την θύρα. Ρέουσα αίσθηση που εκπορεύεται από τις ξερολιθιές και ορίζει τον χώρο και για την εκδήλωση θρησκευτικών ή παγανιστικών εκδηλώσεων προδρόμων θεατρικών παραστάσεων.

Φωτο 4. Μια πλαστικά δομημένη εσοχή, με ανακουφιστικό, του λιθίνου φορτίου, σχήμα, ελαφραίνει τον βαρύ όγκο, ιδιοφυής επιλογή δομικών λιθίνων στοιχείων, που αρμόζουν και στηρίζονται σε μονόλιθο στη βάση των. Οι κτίστες που άγγιζαν με το χέρι τους την πέτρα, την μετρούσαν με την ματιά τους, σεβόμενοι τον όγκο και το σχήμα για να δώσουν μορφή που τα εντάσσει στο αρχέγονο τοπίο, όπου δεν απολείπει η ενεργειακή δύναμη, αλλά και η αισθητική.

http://e-tithorea.gr/?p=14302