WRITTEN BY ΟΛΓΑ ΚΟΥΡΕΛΗ
Τουρκική ακταιωρός ήρθε σε επαφή με την κανονιοφόρο «Νικηφόρος» του Πολεμικού Ναυτικού η οποία βρισκόταν σε προγραμματισμένη περιπολία στην ευρύτερη περιοχή των Ιμίων.
Τα γεγονότα της 13ης Φεβρουαρίου σχετικά με τον εμβολισμό πλοίου του ελληνικού λιμενικού σώματος απο τουρκική ακταιωρό στην περιοχή των Ιμίων στάθηκαν αφορμή για αναζωπύρωση των συζητήσεων σχετικά με το νομικό καθεστώς των νήσων. Η κρίση στα Ίμια, νησιά ανατολικά της Καλύμνου εντασσόμενα στα Δωδεκάνησα, περιλαμβάνει πληθώρα περιστατικών ως εκδήλωση της αμφισβήτησης της ελληνικής κυριαρχίας εκ μέρους της Τουρκίας. Το πιο αξιοσημείωτο έλαβε χώρα τον Ιανουάριο του 1996. Συγκεκριμένα, η ανύψωση της ελληνικής σημαίας στα Ίμια στις 24 Ιανουαρίου 1996 αναζωπύρωσε την τεταμένη κατάσταση, με την Τουρκία να αντιδρά αποβιβάζοντας δημοσιογράφους στα Ίμια, οι οποίοι ήραν την τουρκική σημαία στη θέση της ελληνικής. Το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας της Ελλάδας απέστειλε άγημα του Πολεμικού Ναυτικού στη βραχονησίδα, υψώνοντας και πάλι την ελληνική σημαία, μετά την υποστολή της τουρκικής. Λόγω των ανωτέρω, διαμορφώθηκε πολεμικό κλίμα μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, και οι ναυτικές δυνάμεις των δύο χωρών άρχισαν να περιπολούν πέριξ των Ιμίων. Με την αμερικανική παρέμβαση αποσοβήθηκε η πολεμική σύγκρουση, ενώ έπεσε ελληνικό ελικόπτερο και προκλήθηκε ο θάνατος δυο αξιωματικών και ένος ανθυπασπιστή ελληνικής καταγωγής.
Στο σημείο αυτό αξίζει να διερευνηθεί το νομικό καθεστώς που ισχύει στα Ίμια, αναπτύσσοντας τόσο την Ελληνική όσο και την Τουρκική προσέγγιση επί του θέματος.
Εικόνα των νήσων Ίμια.
Στο άρθρο 121§1 της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982 (United Nations Convention on the Law of the Sea), υπό τον τίτλο “Καθεστώς των νήσων”, δίνεται ο ορισμός του νησιού. Ως νήσος ορίζεται “μια φυσικά διαμορφωμένη περιοχή ξηράς που περιβρέχεται από ύδατα, και βρίσκεται πάνω από την επιφάνεια των υδάτων κατά τη μεγίστη πλημμυρίδα”. Σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, υπάρχουν μόνο νησιά και δεν συναντώνται όροι όπως βραχονησίδα, μεγαλόνησος ή μικρόνησος. Μόνο ο όρος “βράχος” αναφέρεται στην τρίτη παράγραφο του άρθρου 121 της Σύμβασης, και αναφέρεται ως νησί, δίχως κάποια άλλη διευκρίνηση. Ταυτόχρονα, στο άρθρο 6 στη Συνθήκης της Λωζάνης εμφανίζεται ο όρος “νησίδα” ως απόλυτα ισοδύναμος με τον όρο “νήσος”, παράγοντας τα ίδια αποτελέσματα (Dr. Hussein Pazarci, Τούρκος Διευθυντής Τμήματος Διεθνούς Δικαίου Πανεπιστημίου Αγκύρας). Πρέπει να τονισθεί ότι η Τουρκία, αν και δεν είναι μέλος της Συνθήκης για το Δίκαιο της Θάλασσας, δεσμεύεται μεταξύ άλλων και ως προς το νομικό καθεστώς των νησιών από το εθιμικό δίκαιο.
Εκ των ανωτέρω καθίσταται σαφές ότι τα Ίμια είναι νησιά, και οποιοσδήποτε όρος όπως “νησίδες Ίμια”, “βράχοι Ίμια”, “βραχονησίδες Ίμια” δεν ανταποκρίνεται στην ορολογία του διεθνούς δικαίου.
Επιπροσθέτως, στη δεύτερη παράγραφο του άρθρου 121 της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας, εξομοιώνονται πλήρως τα νησιά με την ηπειρωτική ξηρά σε σχέση με την οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών και της υφαλοκρηπίδας. Σύμφωνα μ’ αυτό, “η αιγιαλίτιδα ζώνη, η συνορεύουσα ζώνη, η αποκλειστική οικονομική ζώνη και η υφαλοκρηπίδα μιας νήσου καθορίζονται σύμφωνα με τις διατάξεις της παρούσας σύμβασης που εφαρμόζονται στις άλλες ηπειρωτικές περιοχές”. Επιπλέον, σύμφωνα με την δεύτερη παράγραφο του άρθρου 10 της Σύμβασης για τα Χωρικά Ύδατα και την Συνορεύουσα Ζώνη (Convention on the Territorial Sea and the Contiguous Zone), τα χωρικά ύδατα υπολογίζονται και ρυθμίζονται με βάση τις διατάξεις για τις ηπειρωτικές ακτές.
Στην τρίτη παράγραφο του άρθρου 121 της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας εισάγεται ο εξής περιορισμός ως προς την οριοθέτηση: “Οι βράχοι, οι οποίοι δεν μπορούν να συντηρήσουν ανθρώπινη διαβίωση ή δική τους οικονομική ζωή, δεν θα έχουν αποκλειστική οικονομική ζώνη ή υφαλοκρηπίδα”. Μάλιστα, στο άρθρο 76 της ίδιας Σύμβασης ορίζεται ότι “η υφαλοκρηπίδα αποτελείται από το θαλάσσιο βυθό και το υπέδαφος των υποθαλάσσιων περιοχών που εκτείνονται σε όλη την έκταση της φυσικής προέκτασης του χερσαίου εδάφους, ως το εξωτερικό όριο του υφαλοπλαισίου ή σε απόσταση 200 ν.μ. από τις γραμμές βάσης, στις περιπτώσεις που το εξωτερικό όριο του υφαλοπλαισίου δεν εκτείνεται μέχρι αυτή την απόσταση”. Με την ανάγνωση της διάταξης προκύπτει ότι η υφαλοκρηπίδα ορίζεται από το παράκτιο Κράτος είτε με βάση το γεωμορφολογικό κριτήριο, είτε με βάση το κριτήριο της απόστασης. Δηλαδή, εκτείνεται σε όλη την έκταση της φυσικής προέκτασης του χερσαίου εδάφους κάτω από την θάλασσα σε μια απόσταση 200 μιλίων από τις γραμμές βάσης. Ανεξάρτητα, συνεπώς, από οποιαδήποτε γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά, σε κάθε περίπτωση, η υφαλοκρηπίδα ενός Κράτους μπορεί να εκτείνεται μέχρι τα 200 ναυτικά μίλια από τις γραμμές βάσης. Ωστόσο δεν αποτελεί όλος ο βυθός μέχρι τα 200 ν.μ. υφαλοκρηπίδα, αλλά μόνο το τμήμα εκείνο, το οποίο αρχίζει από το εξωτερικό όριο της αιγιαλίτιδας ζώνης.
Ως προς το Αιγαίο Πέλαγος, τα χωρικά μας ύδατα εκτείνονται στα έξι ναυτικά μίλια όπου οι αποστάσεις το επιτρέπουν, ενώ όπου οι αποστάσεις μεταξύ Ελλάδας Τουρκίας δεν επαρκούν για τα 6 ναυτικά μίλια αντίστοιχα, η συνολική απόσταση μοιράζεται εξίσου. Συνορεύουσα και αποκλειστική οικονομική ζώνη δεν έχει κηρυχθεί από τα δύο κράτη.
Με βάση το διεθνές δίκαιο, τα εν λόγω όρια καθορίζονται με συμφωνίες μεταξύ των ενδιαφερόμενων κρατών. Αν, ωστόσο, δεν υπάρχει ή δεν έχει επιτευχθεί κάποια τέτοια, κανένα κράτος δεν μπορεί να επεκτείνει τα χωρικά του ύδατα από την “μέση γραμμή”. Ο κανόνας αυτός ισχύει ως εθιμικός, και δεσμεύει όλα τα κράτη ανεξάρτητα από το αν είναι μέρη στις συμβάσεις για το Δίκαιο της Θάλασσας και για τα Χωρικά Ύδατα και την Συνορεύουσα Ζώνη. Ωστόσο η Τουρκία, με το άρθρο 2 του Νόμου 2674 (ισχύει από 20 Μαΐου 1982), θεωρεί ότι μόνο με συμφωνίες μπορεί να γίνει οριοθέτηση των χωρικών υδάτων.
Ελλάδα Και Κυριαρχία Στην Περιοχή Των Ιμίων
Ο Ιταλικός Χάρτης του 1929 στην περιοχή του Αιγαίου.
Η ιστορία των Δωδεκανήσων και κατ’ επέκταση των Ιμίων νήσων σηματοδοτείται από την υποταγή τους στην Οθωμανική Αυτοκρατορία το 1522 και την, εν συνεχεία, κυριαρχία τους από τους Ιταλούς από το 1912. Στην περιοχή των Δωδεκανήσων, νομικά, δεν υπάρχει πρόβλημα οριοθέτησης. Ισχύει η Συνθήκη Ιταλίας – Τουρκίας της 28ης Δεκεμβρίου 1932. Στην ως άνω καθορίζονται τα θαλάσσια “σύνορα” (la ligne frontiere) της Δωδεκανήσου. Η ένωση αυτών των σημείων αναπαριστά στον χάρτη μια γραμμή που ισαπέχει από τα Δωδεκανησα και τη Μικρά Ασία. Πολλά απ’ αυτά τα σημεία είναι το μέσον ευθειών γραμμών που σύρονται μεταξύ χαρακτηριστικών σημείων από την μία και από την άλλη πλευρά. Ένα απ’ αυτά τα σημεία είναι και το μέσο της γραμμής που ενώνει την νήσο Kardak της Δωδεκανήσου με την νήσο Kato που βρίσκεται κοντά στις Μικρασιατικές ακτές. Στο σημείο αυτό προκύπτει ότι οι νήσοι Ίμια βρίσκονται αριστερά της γραμμής των “συνόρων” – δηλαδή, στην πλευρά της Ιταλίας και της Ελλάδας σήμερα. Με την εκχώρηση των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα, σύμφωνα με το άρθρο 14 της Συνθήκης των Παρισίων του 1947, η Χώρα μας παρέλαβε την περιοχή όπως αυτή ήταν οριοθετημένη από τις συμφωνίες, στο πλαίσιο των κανόνων που διέπουν τη διαδοχή κρατών. Γι’ αυτό τα Ιταλο-Τουρκικά όρια μεταβλήθηκαν σε Ελληνο – τουρκικά. Από την ενσωμάτωση της Δωδεκανήσου στην Ελλάδα μέχρι σήμερα το Ελληνικό Κράτος άσκησε κανονικά την κυριαρχία του σ’ αυτά τα νησιά. Αμφισβήτηση των συνόρων δεν προκύπτει στην περίπτωση της υποκατάστασης, ακόμα και σε θεμελιώδη αλλαγή των περιστάσεων.
Ο Τούρκος αρχηγός ΓΕΕΘΑ, Χουλουσί Ακάρ, και οι τρεις αρχηγοί του τουρκικού στρατού, ναυτικού και αεροπορίας μεταφέρθηκαν στην περιοχή των Ιμίων στα πλαίσια επιθεώρησης της ναυτικής βάσης Aksaz στις 29/1/ 2017, σύμφωνα με ανακοίνωση στην ιστοσελίδα του τουρκικού Γενικού Επιτελείου.
Το άρθρο 12 της Συνθήκης Ειρήνης της Λωζάνης, στην οποία η Τουρκία συμφώνησε το 1923, προβλέπει ότι στην ελληνική κυριαρχία -εκτός της Ίμβρου και της Τενέδου- περιέρχονται όλα τα νησιά που βρίσκονται τρία μίλια από τα παράλια της Μικράς Ασίας. Με αυτό τον τρόπο επιβεβαιώνεται η ελληνική κυριαρχία στα νησιά Ίμια με απόσταση 3, 65 ναυτικών μιλίων από τα τουρκικής κυριαρχίας παράλια.
Τουρκία Και Κυριαρχία Στην Περιοχή Των Ιμίων
Αρχικά, η Τουρκία αμφισβητεί το Ιταλο-τουρκικό Πρωτόκολλο του 1932 στο οποίο οριοθετήθηκε η γραμμή που χωρίζει τις ακτές της Ανατολίας με το Καστελόριζο και με τα Δωδεκάνησα αντίστοιχα, διότι αυτές οι οριοθετήσεις αφορούσαν τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο (εποχή μετά το Β’Παγκόσμιο Πόλεμο) και, κατ’ επέκταση, δεν είναι δεσμευτικές για τα μέρη. Παράλληλα, ισχυρίζεται πως η μόνη αναφορά των Ιμίων βρίσκεται στη Συμφωνία της 28ης Οκτωβρίου 1932, τα οποία αποκαλούνται ως ιταλική περιοχή. Σύμφωνα με την Τουρκία, οι νομικές διαδικασίες της Συμφωνίας δεν ολοκληρώθηκαν (κύρωση και πρωτοκόλληση), καθώς η διαδικασία ήταν λεκτική και έγινε έπειτα από ανταλλαγή επιστολών μεταξύ των δυο χωρών, αλλά ούτε κυρώθηκε το κείμενο αυτό από τη μεγάλη τουρκική Εθνοσυνέλευση και, ως εκ τούτου, δεν τέθηκε θέμα πρωτοκόλλησής του στη Γραμματεία της Κοινωνίας των Εθνών.
Επιπροσθέτως, ως προς τη Συνθήκη Ειρήνης των Παρισίων του 1947 που σύνηψε και πάλι με την Ιταλία, τα Δωδεκάνησα πέρασαν στην κυριαρχία της Ελλάδας, αλλά τα όσα γράφει η Συνθήκη -ότι παραχωρεί η Ιταλία την πλήρη κυριαρχία των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα, καθώς και τα παρακείμενα νησιά και νησίδες- δεν ισχύουν διότι, σύμφωνα με την άποψη της Τουρκίας, οι νήσοι Ίμια απέχουν μόλις 3,6 ναυτικά μίλια από την Τουρκική ηπειρωτική χώρα, ενώ από τα ελληνικά νησιά 3,9 ναυτικά μίλια. Γι’ αυτό η Τουρκία τα θεωρούσε μέρος της δικής της αιγιαλίτιδας ζώνης. Επιπλέον, η Τουρκία υποστηρίζει ότι η Ελλάδα δεν διατηρεί την κυριαρχία των Ιμίων, διότι δεν έχει προβεί σε αντίστοιχες πράξεις που να την αποδεικνύουν, όπως κατασκευή ενός φάρου. Έτσι, επεκτείνει το δικαίωμά της σε όλες τις νησίδες που προσιδιάζουν στα χαρακτηριστικά των Ιμίων.
Σύνοψη Και Συμπεράσματα
Από τα ανωτέρω προκύπτει πως τα Ίμια είναι νησιά, σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, στα οποία εφαρμοστέοι είναι οι διεθνείς κανόνες για τα νησιά, τον προσδιορισμό των θαλασσίων ζωνών τους, του εύρους και της οριοθέτησής τους. Η ελληνική κυριαρχία στις νήσους Ίμια αποδεικνύεται από τα διεθνή κείμενα και από το γεγονός ότι η Ελλάδα άσκησε τα δικαιώματά της ανενόχλητα. Τα όρια των ελληνικών χωρικών υδάτων με τα αντίστοιχα τουρκικά προσδιορίζονται από την “συνοριακή γραμμή” που περιγράφεται στην Ιταλοτουρκική συμφωνία της 28ης Δεκεμβρίου 1932, αφού η συμφωνία αυτή βρίσκεται σε ισχύ, και η Ελλάδα είναι το διάδοχο της Ιταλίας κράτος στην περιοχή. Από την άλλη, η Τουρκία αμφισβητεί την ιδιότητα της νήσου για τα Ίμια, και θεωρεί πως είναι αδίκως στην ελληνική κυριαρχία. Ουταμώς, η περίπτωση των Ιμίων αποτελεί μια νομική διαφορά που χρήζει επίλυσης, προκειμένου να καταστεί σαφής η ελληνική κυριαρχία.
Την Κυριακή 28/01/2017, ο Έλληνας Υπουργός Εθνικής Άμυνας, Πάνος Καμμένος, πραγματοποίησε ρίψη στεφάνου στη μνήμη των τριών ηρώων Π.Ν., Παναγιώτη Βλαχάκου, Χριστόδουλου Καραθανάση, Έκτορα Γιαλοψού από τα γεγονότα του 1996.
